De laatste jaren ben ik gefascineerd door het Taoïsme, de oude Chinese filosofie en levensbeschouwing. Nadat ik me enkele jaren verdiept had in boeddhistische uitgangspunten, werd ik tot het Taoïsme aangetrokken door de geweldige ondertitel van het boek van de Vlaamse schrijfster en filosofe Patricia de Martelaere: Taoïsme: de weg om niet te volgen. Wat een prachtig verwarrend uitgangspunt! Met mijn afkeer van sektes en absolute waarheden sprak dit mij meteen aan. De interne paradox die spreekt uit deze ondertitel is kenmerkend voor de Taoïstische filosofie, die geen houvast biedt en juist daardoor zoveel steun geeft. Ik zal dit proberen te illustreren aan de hand van het begrip Wu Wei. In het Westen is dit begrip veelal verkeerd vertaald als: Niets doen. De foutieve aanname was dat de Chinezen berusten in het lot, in de loop der dingen en dat het geen zin had je daartegen te verzetten. Een betere vertaling is echter: Niet doen. Het scheelt maar één letter, maar de kern van Niet doen is: Niet storend ingrijpen. En dit is meteen toepasbaar in coaching van individuen en teams, want als begeleider vraag ik me steeds af: helpt mijn interventie de ander(en) nu vooruit, of kan ik beter mijn mond houden en het hem/haar/hen zelf laten ontdekken?
Hoe vaak doe ik niet een interventie omdat ik dat zelf nodig vind, maar sluit ik onvoldoende of slecht aan op de stroom die al op gang is. Luisteren en aanwezig zijn (sterker uitgedrukt: echt present zijn) is vaak belangrijker dan allerlei slimme opmerkingen waar ik zelf zeer tevreden over ben, maar die wellicht eerder storend werken. Maar de moeilijkheid is natuurlijk: wat is storend en wat niet?
En toch is ook deze vertaling niet helemaal een correcte weergave van wat het begrip Wu Wei betekent. De Chinese karakters van Wu Wei (heb ik begrepen, want ik lees geen Chinees) staan letterlijk voor: Een open ruimte maken in het bos. En dan opent zich opeens een heel nieuw perspectief.
Want: een open ruimte in het bos biedt een mogelijkheid dat er iets gebeurt. Bijvoorbeeld: zon en regen kunnen ongehinderd binnen komen, waardoor er van alles kan opbloeien en groeien. Het vrijmaken van een open ruimte in het bos is dus zeker niet Niets doen. Het balanceert wel op het grensvlak van Doen en Niet doen, want we creëren een ruimte zonder dat we bepalen wat daarin moet gebeuren. Het Niet storend ingrijpen bestaat eruit dat we aanwezig blijven bij en in de open ruimte en goed volgen wat zich daarin ontvouwt. Dat is precies de houding die ik probeer aan te nemen in teamcoaching en ook in de opleidingen die ik geef. Het omvat ook twee andere geliefde uitgangspunten in mijn werk met groepen. De eerste is: Doe niet wat de groep zelf kan doen. Dit betekent vertrouwen hebben in de competentie van de groep en de deelnemers zelf. Dus soms op mijn handen blijven zitten en niet storend ingrijpen. Maar soms moet ik wel acteren, want het tweede uitgangspunt luidt: Doe het wel (d.w.z. bijvoorbeeld: doe een suggestie of deel een observatie) als de groep het zelf niet doet of kan. Soms had ik iets moeten doen, maar verzuimde ik het. Bijvoorbeeld als deelnemers naar elkaar opmerkingen maken die beschadigend zijn. Er is een parallel met wat Ruth Cohn benoemde in de door haar ontwikkelde Themagecentreerde Interactie (TGI). Zij sprak enigszins sterk uitgedrukt van moord en diefstal. Als je teveel structuur biedt aan een groep (dus alles tot op de minuut plant en regelt, alles voorkauwt), dan onthoud je een groep het zelf ontdekken van oplossingen. Dat is dus een vorm van ‘moord’, want je vernietigt het zelfregulerende vermogen van een groep of team. Maar als je een groep laat zwemmen, dan is dat een vorm van ‘diefstal’, want je laat een groep aan haar lot over terwijl je bijvoorbeeld observeert dat ze de taak niet aankunnen. Zijsprong: dit is m.i. aan de hand bij veel zelfsturende/zelforganiserende teams, waarbij eerder sprake is van ‘zelfzwemmende teams’ (met risico van verdrinking), maar dit terzijde.
Tot slot zijn er wat betreft Wu Wei nog twee andere interessante parallellen.
De eerste betreft Theory U. Een open ruimte creëren in het bos is als houding vergelijkbaar met de staat van Presence onderin de U, want daar ben je aanwezig, afwachtend, alert, en geef je ruimte aan de toekomst die zich wil ontvouwen. Het is een open ontvankelijke staat van zijn, die wel degelijk gevolgd kan worden door actie en realisatie. Het is dus wederom niet Niets doen, maar contact maken vanuit een ander bewustzijn dan de primaire doe-gerichte reflex.
De tweede betreft Voice Dialogue. Daar werken we vaak met tegengestelde kanten in iemand, tegenpolen zoals bijvoorbeeld de perfectionist en als tegenhanger: goed is goed genoeg. Vaak is de ene kant op de voorgrond, bijvoorbeeld de perfectionist, en de andere kant minder ontwikkeld of zelfs verstoten. Deze kanten of subpersonen hoeven niet te veranderen. Wat wij wel kunnen doen is vanuit een middenpositie (tussen de tegenpolen) contact maken met deze twee kanten en ons afvragen wat ze doen in ons leven en waarom. De middenpositie is typisch Wu Wei, want het is contact maken met onszelf vanuit en in een open ruimte. Eerst heette deze middenpositie De Bewuste Ego positie. Later benoemden Hal en Sidra Stone, de grondleggers van Voice Dialogue, het als Het Bewuste Ego proces. Dit subtiele verschil duidt aan dat het niet om een vaststaande positie gaat, maar om een proces waar we in kunnen vertoeven, maar waar we ook weer uitglijden. We kunnen niet 24/7 in een bewuste ego positie zijn en dat hoeft ook helemaal niet.
Voor Sinterklaas of Kerstmis raad ik je aan de onderstaande boeken op je lijstje te zetten.
Veel leesplezier! Verder lezen? Lees dan ook mijn blog van mei 2020: You, een houding en een wijze van zijn.
René Meijer
Literatuur
Over het Taoïsme
Patricia de Martelaere: Taoïsme, de weg om niet te volgen, Ambo, Amsterdam, 2013.
Michiel Dijkstra (red.) e.a.: Inleiding taoïstische filosofie, Leven vanuit niet-doen, ISW uitgevers, Leusden, 2015 (in dit boek de uitleg over WuWei door Woei-Lien Chong).
Woei-Lien Chong: Filosofie met de vlinderslag, de daoïstische levenskunst van Zhuangzi, Damon, Budel, 2016.
René Ransdorp: Zwervend met Zhuang Zi, wegwijs in de taoïstische filosofie, Damon, Budel, 2011.
De twee grote boeken van het Taoïsme
Mooi uitgegeven, prachtig vertaald en toegelicht door Kristofer Schipper, emeritus hoogleraar sinologie.
Lao Zi: Het boek van de Tao en de innerlijke kracht, Augustus, Amsterdam, 2011.
Zhuang Zi: De volledige geschriften, het grote klassieke boek van het Taoïsme, Augustus, Amsterdam, 2007.
Over Themagecentreerde Interactie (TGI)
Ruth Cohn: Van psychoanalyse naar themagecentreerde interactie, basisteksten, Uitgeverij H. Nelissen, Soest, 2002.
Over Theory U
Peter Senge e.a.: Presence, een ontdekkingsreis naar diepgaande verandering in mensen en organisaties, Academic Service, Den Haag, 2004.
Over Voice Dialogue
Karin Brugman, Judith Budde en Berry Collwijn: Ik (k)en mijn ikken, ontdek andere kanten van jezelf met Voice Dialogue, Thema, Zaltbommel, 12de druk 2018.
