Tom Zomer is trainer en coach arbeidsparticipatie. Hij volgde de training Mentaliserend coachen en past de kennis en vaardigheden toe bij een specifieke doelgroep. René Meijer interviewde hem hierover.
Tom, wat voor werk doe jij?
Ik coach mensen die langdurig werkloos zijn en die, zoals dat tegenwoordig heet, een afstand hebben tot de arbeidsmarkt, veelal mensen met een MBO achtergrond. Het zijn doeners, die vaak heel direct zijn en primair kunnen reageren. En allemaal mensen met een gouden hart! Ze hebben gewerkt in de productie, de bouw, het groen: overal waar je met je handen werkt.
Waar ligt jouw focus?
Het doel is terug naar werk, maar voordat het zover is gaat mijn eerste aandacht uit naar het bevorderen van zelfregie. Belangrijk is dat ze weer gaan geloven in zichzelf en vertrouwen krijgen in hun eigen kunnen. Dat ze weten wat ze waard zijn, wat hun kwaliteiten zijn, dat ze zeker wat te bieden hebben. Er zijn veel gevoelens zoals: ‘ik kan toch niks, wie zit er nou op mij te wachten, kijk maar naar mijn CV, elke keer word ik weggestuurd’. En dan toon ik empathie voor hun negatieve gevoelens over zichzelf, maar dan vraag ik ook: hoe komt dat nu, wat heb je daarin nou zelf gedaan?
Wat is de achtergrond van de mensen die jij coacht?
Vaak zijn het mensen met sociaal-emotionele problemen, waardoor ze zich niet hebben kunnen handhaven in regulier werk. Ze werken soms ergens een paar maanden en dan worden ze weer weggestuurd, werken kort elders, worden dan werkloos en belanden uiteindelijk in de bijstand. De achtergrond van de problemen zit vaak in het sociaal-emotionele vlak, ook in hechtingsproblematie. Ze komen uit een omgeving die niet stimulerend is geweest. Ze zijn veelal aan hun lot overgelaten, hebben een weinig stabiele basis meegekregen.
Wat merk je in contact met hen?
Het gebeurt vaak dat ze niet goed in contact en verbinding zijn, waardoor ze nogal eens mensen tegen zich in het harnas kunnen jagen. Ik merk dat ze veel buiten zichzelf leggen, het ligt nooit aan henzelf, maar altijd aan een ander of de omstandigheden. Ik zie het als een belangrijke stap dat ze zich gaan afvragen: wat is nu mijn eigen aandeel in de situatie? Dat is al een hele grote stap.
Hoe doe je dat?
Ik krijg mensen die in de bijstand zitten doorverwezen van de Gemeente. En ook doe ik dit in projecten, bijvoorbeeld met het Landschap Overijssel, de gemeentes en het AOC, waarbij ze werken in de bossen om weer werkritme en structuur te krijgen. Werken in de buitenlucht, dat is ook heel gezond. En het is lichamelijk werk, dus je krijgt er gratis de sportschool bij, want sommigen hebben overgewicht door langdurig thuiszitten en ongezonde voeding. Je ziet ook frustratie- en troosteten: teleurstelling in het leven wordt gecompenseerd met roken, drank, snacks eten. Er zit ook vaak schuldproblematiek achter: dus er is vaak sprake van multi-problematiek.
En dan komt het voor dat zij zeggen: Ja, mijn situatie, dat komt door die rot-baas!
Ja zoiets zou zomaar kunnen, en dan zeg ik: “Oké, dat kan kloppen, dat was misschien ook een rot-baas, maar waardoor is die rot-baas jou nou een rotzak gaan vinden?” Ik probeer het steeds terug te koppelen want ze hebben zelf altijd een rol in het toneelstuk gehad. Als iemand 50.000 euro schuld heeft en zegt: “Die gasten moeten allemaal geld van mij hebben”, dan vraag ik: “En hoe komt het nou dat ze geld van jou moeten hebben? Want volgens mij heb jij eerst iets van ze gevraagd, en toen niet betaald. Dus wie is nou de oorzaak van dit alles?” En dan zeggen ze: “Ja, je hebt wel gelijk.” Dus wat ik doe is ze zo van extern georiënteerd naar intern georiënteerd brengen.
Belangrijk is daarin om hun eigen uitspraken terug te halen en daarop in te gaan: bijvoorbeeld “Je zei net die rot-baas”, en dan vraag ik: “Wat bedoel je nou met rot-baas? Wat heeft die baas jou aangedaan dat het een rot-baas is?” Vervolgens komen ze dan aan het denken en dan komen ze tot inzicht dat het eigenlijk ook wel meevalt.
Dit zijn in mijn woorden mentaliserende gesprekstechnieken die je hanteert. Jij hebt zelf onze training Mentaliserend coachen gevolgd, en ik herken dat je vanuit de niet-wetende basishouding, vanzelfsprekendheden ter discussie stelt. In mentaliserend coachen proberen we zo mensen te laten reflecteren over zichzelf.
Ja, en dan kom je niet alleen bij die rot-baas uit, maar ook bij hun eigen aandeel in de situatie. Mentaliseren gaat behalve over zelfreflectie ook over inleven in de ander en dan vraag ik: “Als jij nou zelf die baas was, hoe zou je dat dan zelf vinden, een werknemer die zo doet”. Want daarover ontbreekt het vaak aan mentaliserend vermogen.
Zo probeer ik te bereiken dat ze ook gaan inzien: wie ben ik nou, wat doe ik en wat is het effect op anderen? En dat levert ook rust op bij henzelf, want ze gaan zichzelf beter begrijpen. En gelukkig krijgen ze daardoor ook meer zelfvertrouwen. Maar dat gaat niet van vandaag op morgen natuurlijk, dat kost tijd. De kern is: verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven. Dat probeer ik via mentaliserende technieken te bereiken.
Nu zijn de eerste twee stappen van Mentaliserend coachen: allereerst empathie geven op de emotie en daarna verhelderen: wat bedoelt iemand precies. Nou lijkt me dat in jouw werk nog lastig laveren tussen empathie hebben voor hun lastige situatie (50.000 euro schuld) en ook verhelderende en confronterende interventies doen.
Wat ik steeds allereerst probeer te doen is: erkenning geven op hun problematiek. En dat is voor mijn doelgroep vaak helemaal nieuw, daar wantrouwen ze me in het begin ook in. Ik heb weleens iemand gehad die op 14-jarige leeftijd van huis was weggelopen en een pleeggezin was gaan zoeken.
Dan hoef ik niet te weten wat er in die eerste 14 levensjaren gebeurd is. Anders maakt een 14-jarige niet de keuze om weg te lopen. Dan zeg ik: “Ik kan me voorstellen hoe jij je voelt en dat je doet zoals je doet”. En dan zijn ze stomverbaasd: “Snap jij mij?”. Want er is nog niet eerder iemand geweest die hen gesnapt heeft, er is nog nooit aandacht voor geweest. Dat is een belangrijk ingrediënt om vanuit vertrouwen te kunnen en mogen confronteren. De brug is: dat overlevingsgedrag wat hen toen gered heeft, zit hen nu in de weg om te kunnen functioneren in regulier werk. Dan gaan we kijken naar het nu: “Kun je begrijpen hoe dat nu voor een ander is?”.
Lukt dat?
Jawel, maar dat lukt niet in een halfuurtje. Ik zie ze intensief gedurende drie maanden. Ik coach ze op de locatie van het project. Ik zie ze niet in een coachkamertje, maar buiten, in de bossen. Mijn eerste stap is ‘one of the guys’ worden. Ik werk mee, veel zaagwerk en slepen met boomstammetjes, ondertussen een praatje maken. En na een tijdje zitten we op een boomstam. En dan komen de verhalen. Ik sleep ze nooit naar binnen toe en ik heb nooit afspraken op locatie.
Zie je ze ook wel eens individueel?
Ja, bij hun thuis, of op de werkplek, als ze niet in het project meedraaien. Altijd in hun omgeving. Ik heb geen coachpraktijk waar ik mensen ontvang.
Waarom niet?
Omdat zij zo in hun vertrouwde omgeving blijven. Daar zit de winst. Het werken in de bossen biedt soms ook een soort veilige vluchtplek. Tijdens gesprekjes kunnen ze voor zich uit kijken, met takjes spelen, zich afreageren. Ik hoop zo laagdrempelig te zijn.
Kun je zeggen wat je geleerd hebt in de training Mentaliserend coachen dat je helpt in je huidige werk?
Waar ik me heel erg bewust van ben geworden is het belang van empathie. Ik probeer me steeds eerst in te leven hoe het voor hen is. En welk enorm effect empathie heeft op vertrouwen.
Een tweede element is het doorvragen, geen genoegen nemen met een algemeen of afwerend antwoord. Ik zeg nu veel vaker: “Ho even, nu zeg je dit, maar wat bedoel je daar eigenlijk mee?”
Waar het mij om gaat is echt bij het achterliggende probleem te komen, waar het nu werkelijk om gaat. En dan vinden ze me vaak een zeur …
Ja dat kan het effect zijn van mentaliserend doorvragen! Want je bent lastig voor ze.
… Ja, ze noemen die gesprekken met mij ook altijd shit-gesprekken! Ze vinden mij een zeur, omdat ze veel eerder genoegen nemen met hun antwoord dan dat ik dat doe. Als zij iets zeggen, dan is dat toch duidelijk! Wat jullie in de training niet-gementaliseerde uitspraken noemen: ‘Dat is toch logisch. Dat snapt toch iedereen. Dat kun je niet maken. Gewoon enz.’. Maar het woord ‘gewoon’ zegt mij helemaal niks. Dus vraag ik door. Ik zeg weleens: “Je vraagt me bij jou de kamer te komen schilderen. Maar ik weet niet welke kleur, en of behalve de wanden ook het plafond en misschien de vloer gedaan moeten worden, of ik met de kwast of met de roller moet verven”. Ik zeg dan in de coaching: “Dat vraag ik alleen maar”. En dan snappen ze het. En na 3 maanden zeggen ze: “Maar het waren wel mooie gesprekken hoor, Tom”.
Werk je wel eens met vrouwen of alleen met mannen?
Zelden met vrouwen. Dat komt omdat het in die projecten gaat om doe-werk buiten in de bossen, vuile handen, bomen omzagen, traditioneel mannenwerk. Dat is niet mijn visie, maar in de praktijk is het wel zo. Ik zie hier zeker ook mogelijkheden voor vrouwen om zich te ontwikkelen want ieder doet wat hij of zij fysiek aankan.
Mentaliserend coachen beoogt het bevorderen van zelfreflectie en inlevingsvermogen, maar jouw doel is groter: mensen weer aan het werk krijgen? Lukt dat?
Merendeels wel. En soms zeg ik: “Ik zou als ik jou was een dubbele afspraak bij de huisarts maken”. Want soms zit er zoveel achter, traumatische ervaringen, die kan ik niet aanpakken. En een dubbele afspraak betekent: praten over je emotionele problemen en dan wellicht de gang naar een therapeut. En dan vraag ik: “Ga je dat redden, naar de huisarts gaan en er over praten, of heb je daar hulp bij nodig?”. En als ze dat willen ga ik mee. Want een grote groep mensen kan niet duidelijk maken bij de huisarts wat er nu werkelijk met hen aan de hand is. Als ik mee ga voeren ze uiteindelijk het gesprek zelf, maar ik kan hen helpen door vragen te stellen omdat ik ze ken.
Wat vind je tot slot het mooiste aan dit werk?
Dat ze weer in zichzelf geloven en zelfvertrouwen krijgen. Ik zeg niet dat dat alleen komt van 3 maanden werken in de projecten die ik begeleid. Maar ik zie ze wel de stap zetten naar boven toe. Dat geeft me veel voldoening. Want een baan is één, maar het gaat ook om het totale leven. En de invloed van zo’n traject ook op de omgeving, de partner en kinderen. Want daar krijg ik de rillingen van in mijn buik. Dat je indirect die kinderen ook gelukkig kunt maken.
Tom, heel erg bedankt voor dit gesprek!
Contact opnemen met Tom Zomer?
Website www.waardevol.eu.
René Meijer
